Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 η 7χρονη Βάλια φτιάχνει τον πρώτο της καφέ σε πελάτη -με την προτροπή και τις οδηγίες της γιαγιάς Φιλιώς «Βασιλάναινας»,
ανεβαίνοντας σε ένα σκαμνάκι για να φτάσει.
Αρχές του 2017, βρίσκουμε ξανά τη Βάλια , μαζί με τον άντρα της Γιώργο, στο ίδιο καφενείο, στην πλατεία του χωριού.
Ένα καφενείο, που βρίσκεται στο ίδιο σημείο, πάνω από ένα αιώνα.
Τέσσερις γενιές κρατούν το καφενείο. Τέσσερις διαφορετικές ιστορίες ζωής.
Κληρονομιά το καφενείο.
Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Αρχές του 20ου αιώνα, ο προπάππους της Βάλιας , Βασίλης Αποστολάκης ξεκινά τη λειτουργία του καφενείου και το διατηρεί μέχρι το 1925.
Αρχές του 1950 το καφενείο λειτουργεί πάλι με την επωνυμία : «Το Κέντρον». Ιδιοκτήτης ,τώρα, ο γιος του Βασίλη, ο Κωνσταντίνος «Βασιλάνος» με τη γυναίκα του Φιλιώ.
Να λοιπόν η «Φιλιώ». Η γυναικεία μορφή, που κυριάρχησε, στο χώρο του καφενείου, πάνω από μισό αιώνα.
Χρόνια δύσκολα. Το χωριό «διώχνει» τα παιδιά του στην Αθήνα, για καλύτερη ζωή.
Εκεί, στην Αθήνα του 1964, η Μαρία, η μεγάλη κόρη του «Βασιλάνου» και της Φιλιώς, παντρεύεται τον Κωστή Παρασύρη(γιο του Κωνσταντή και της Βασιλικής Παρασύρη). Το αντρόγυνο προτιμά τη ζωή του χωριού και επιστρέφει το 1966.
Ο Κωστής ,άξιος, εργατικός, τίμιος, δημιουργικός, παίρνει προίκα το παλιό καφενείο και χτίζει, στον ίδιο χώρο, το καφενείο με τη σημερινή του μορφή. Οι ασχολίες του ακούραστου Κωστή πολλές : καφετζής, βοσκός, τυροκόμος (ακόμα θυμούνται πολλοί τη γεύση των τυριών του).
Βοηθοί του όλα τα χρόνια : η άξια γυναίκα του Μαρία, τα παιδιά του και, μέχρι και τα βαθιά τους γεράματα, τα πεθερικά του.
Η πιο πολύτιμη όμως βοηθός του, στο καφενείο, είναι η επικοινωνιακή και πρόσχαρη γιαγιά Φιλιώ.
Τα παιδιά, που υπήρξαν μαθητές του Δημοτικού Σχολείου, τη δεκαετία του ΄60, δε θα ξεχάσουν ποτέ τη λαχτάρα που είχαν, μετά το σχόλασμα, να περάσουν από το καφενείο και να τους κεράσει η «Φιλιώ» «κρυγιό» νερό, από το μοναδικό ψυγείο, που υπήρχε τότε στο χωριό .
Ο Κωστής με τη Μαρία, αφήνουν προίκα το καφενείο στην κόρη τους Βάλια, όπου μαζί με τον άντρα της Γιώργο ζουν στην Αθήνα.
Το καφενείο αναλαμβάνει από το 1999 μέχρι και αρχές του 2016, ο αδερφός της Βάλιας, Κωστής με την οικογένειά του.
Και η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η αγάπη του Γιώργου και της Βάλιας για τη μαγειρική, για το καλό φαγητό, για την παρέα, για την επικοινωνία, για τη φύση, για το χωριό, τους κάνει να πάρουν την απόφαση να αλλάξουν ζωή.
Έτσι, εγκαταλείπουν την Αθήνα, ξεκινούν μια νέα ζωή στην Κρήτη, -άλλωστε η Βάλια, τα παιδικά της χρόνια τα είχε περάσει στο καφενείο και έχει έντονες μνήμες και βιώματα. Και «γεννιέται» το Καφενείο «Φιλιώ», στην πλατεία του όμορφου και ιστορικού χωριού Αρχαία Ελεύθερνα .
Μας χαρακτήρισαν ως : «εκπληκτικό Καφενείο», έγραψαν για μας τόσο τιμητικά και κολακευτικά λόγια σε εφημερίδες αλλά και κριτικές.
Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να αναφέρουμε πως οι δημιουργοί και σχεδιαστές του χώρου μας είναι η ομάδα
ΑΙΕΝ 1:1 ARCHITECT DESIGN & CONSTRUCTION AREA
(Κωνσταντίνος Δ. Πλαγγέτης και Φωτεινή Β. Δαλιάνη)
Τους ευχαριστούμε πολύ που έκαναν το όνειρό μας πραγματικότητα
Το χωριό, βρίσκεται επάνω σε ένα λόφο, κατάφυτο από δένδρα, σε υψόμετρο 420μ. και αρχικά ονομαζόταν Πρινές, προφανώς, από τους τεράστιους αυτοφυείς πρίνους, που δεσπόζουν στην περιοχή και δημιουργούν μία ειδυλλιακή εικόνα.
Στη ευρύτερη περιοχή του χωριού, βρισκόταν η ομώνυμη αρχαία πόλη Ελεύθερνα, μια από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης, μια πόλη στην οποία υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από το 3000 π.Χ. μέχρι και τον 14ο αιώνα μ.Χ.
Το όνομά της προέρχεται από τον Ελευθήρα, έναν από τους Κουρήτες, που χτυπούσαν τα τύμπανα, για να μην ακούγεται το κλάμα του Δία και τον φάει ο Κρόνος.
Το 1985, ο τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Κρήτης αποφασίζει να ερευνήσει και να φέρει στο φως τη γνωστή από τις φιλολογικές μαρτυρίες αρχαία πόλη, και ξεκινάνε οι συστηματικές ανασκαφές οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Συμπληρώνονται 31 χρόνια από όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές και τον Ιούνιο του 2016 ανοίγει τις πόρτες του το Μουσείο του Αρχαιολογικού χώρου της Ελεύθερνας.
Το Μουσείο αποτελεί ένα κόσμημα, όχι μόνο για το Ρέθυμνο, αλλά και για όλη την Κρήτη.
